آرامگاه شاعر پارسی زبان، تاریخچه و تصاویری از این مکان
حکیم ابوالقاسم فردوسی
چرا آرامگاه فردوسی؟
– آرامگاه فردوسی محل دفن یکی از شعرای بزرگ کشورمان می باشد.
– این شاعر گرانقدر توانست با تلاش بی پایان خود قدم مهمی را در حفظ زبان پارسی بردارد.
آرامگاه فردوسی | محافظ پر افتخار زبان پارسی
فردوسی که بود؟
ابوالقاسم فردوسی توسی، شاعر حماسه سرای ایرانی است که در سال ۳۲۹ هجری قمری در توس خراسان متولد شد و در سال ۴۱۶ هجری قمری در گذشت. به عقیده ی بسیاری از کارشناسان، وی را می توان بزرگترین سراینده ی پارسی‌گو دانست که موفق شد در مدت زمان زندگی اش به یکی از بزرگترین کارها دست بزند و شاهنامه را بسراید. وی به القاب دیگری همچون حکیم سخن، حکیم توس و استاد سخن نیز شهرت دارد و در سراسر جهان زبانزد خاص و عام است. هنگامی که زبان دانش و ادبیات در ایران زبان عربی بود، فردوسی با سرودن شاهنامه توانست جانی تازه به فرهنگ ما ببخشد و همه ی ما جاودانگی زبان فارسی را تا به امروز مدیون تلاش های او هستیم.
شاهنامه کتابی است که در آن نزدیک به ۶۰۰۰۰ بیت وجود دارد و به عنوان یکی از بزرگ ترین و برجسته ترین سروده های حماسه ای جهان از آن یاد می شود که نتیجه ی دست کم سی سال رنج و تلاش فردوسی است. این شاهکار ادبی، اسطوره‌ها، افسانه ها و تاریخ ایران را از آغاز تا حمله اعراب به ایران در سده ی هفتم و در چهار دودمان پادشاهی پیشدادیان، کیانیان، اشکانیان و ساسانیان به تصویر می کشد و سه بخش اسطوره‌ای (از روزگار کیومرث تا پادشاهی فریدون)، پهلوانی (از خیزش کاوه آهنگر تا مرگ رستم) و تاریخی (از پادشاهی بهمن و پیدایش اسکندر تا گشایش ایران به دست اعراب) را در بر دارد.
تاریخچه آرامگاه فردوسی
به نظر می رسد که این بنا در هنگام یورش غزها (گروهی از ترکان غارتگر) در سال‌های ۵۴۸، ۵۵۲ و ۵۵۳ هجری قمری نیز پابرجا بوده و حتی در جریان حملات لشکریان چنگیز و پسرش تولی خان به توس در سال‌های ۶۱۷ و ۶۱۸ هجری قمری همچنان سالم باقی مانده است اما در هنگام حکمرانی گرگوز (یکی از چهار حکمران و کارگزار امپراتوری مغول) در سال های ۶۳۸– 641 هجری قمری، بنای آرامگاه ویران گردید و از مصالح آن برای بنای قلعه‌ای در توس استفاده شد.
در نزههالقلوب (دانشنامه ای از حمدالله مستوفی) چنین آمده که آرامگاه فردوسی، در کنار قبر محمد غزالی، فیلسوف، متکلم و فقیه ایرانی و یکی از بزرگترین مردان تصوف سده ی پنجم هجری، و معشوق توسی، از عرفای ایرانی و در شرق توس قرار داشته است.
دولتشاه سمرقندی در تذکرهالشعرا (از کتب مرجع و تذکره های مهم به زبان پارسی) گفته است که مدفن فردوسی در توس و کنار بنای عباسیه و در جای مشخصی می باشد. به نظر محیط طباطبایی ( پژوهشگر، مورخ، منتقد و ادیب معاصر ایرانی) در این گفتار، عباس و عباسیه از آیسن و آیس برگرفته شده و اشاره به همان خانقاهی دارد که امیر ایسن قتلغ ساخته بود و جایگاه کنونی آن، در ۸۰۰ متری آرامگاه است و به هارونیه شناخته می‌شود.
در سال ۱۲۳۶ هجری قمری فردی به نام فریزر که مامور کمپانی هند شرقی بود، آرامگاه فردوسی را مدفنی محقر با گنبدی کوچک توصیف می نماید اما پس از آن، خانیکوف (پژوهشگر و کنسول روس و رییس هیئت اعزامی به خراسان) در جریان سفر خود به ایران در سال ۱۲۷۴ هجری قمری در توس، اثری از آرامگاه را پیدا نمی کند.
این در حالی است که بر اساس گزارش لرد کرزن انگلیسی (از سیاستمداران قرن بیستم و ایران شناس) آرامگاه فردوسی به همان شکل توصیف شده توسط فریزرتا حدود سال ۱۲۹۲ هجری قمری وجود داشته و ظاهرا بعد از آن توسط گندمزار پوشانده می شود.
ژوکوفسکی (خاورشناس روسی) هم در حدود سال ۱۳۰۷ هجری قمری به ایران می آید و آرامگاه را زیر تپه‌ای پوشیده با آجر و قطعه های کاشی توصیف می کند.
در دوره قاجار عبدالوهاب آصف الدوله (والی خراسان) از سوی ناصرالدین شاه مامور جستجو برای آرامگاه می شود و با راهنمایی چند فرانسوی که از توس دیدن کرده بودند، آن را می یابد. وی به طور موقت دو اتاق در محل آرامگاه بنا می کند تا بعدها بنایی شایسته و درخور فردوسی را احداث نماید.
محمدتقی بهار که در سال ۱۳۱۸ هجری قمری از آرامگاه بازدید کرده بود آن را به صورت زمینه ای برای احداث بنا توصیف کرده و در سال ۱۳۴۱ هجری قمری، آرامگاه را سکویی بی‌سقف و محصور می بیند.
* بنایی شایسته برای فردوسی احداث می گردد…
بعد از جنگ جهانی اول شور و احساسات ملی در میان ایرانیان جانی تازه گرفت و در مجامع و مطبوعات لزوم قدرشناسی از فردوسی و احداث بنایی شایسته بر فراز مدفن او مطرح گردید.
در ۱۳۳۸ هجری قمری مصادف با ۱۲۹۹ هجری شمسی، محمدتقی بهار، در هفته‌نامه ی نوبهار مقاله ای درباره ی احداث این بنا نوشت و پس از تاسیس انجمن آثار ملی در سال ۱۳۰۱، رئیس آن، محمدعلی فروغی تلاش هایی را برای احداث آرامگاه آغاز کرد. هدف این بود که آرامگاه این شاعر بزرگ با هزینه ی مردم بدون استفاده از بودجه ی دولت صورت گیرد بنابراین در ۱۳۰۴ با نشر بیانیه ای از مردم خواسته شد که کمک های خود را به حساب انجمن واریز نمایند.
در اردیبهشت سال ۱۳۰۵ کیخسرو شاهرخ، نماینده زرتشتیان در مجلس شورای ملی، ماموریت یافت که با گروهی از طرف انجمن همراه گردد و برای تعیین محل دقیق خاکسپاری فردوسی عازم طوس شود.
آنها در باغی به وسعت ۲۳۰۰۰ مترمربع، متعلق به حاج میرزا علی، قائم مقام نایب التولیه، تخت گاهی به طول ۶ و عرض ۵ متر یافتند و متوجه شدند که همان مدفن فردوسی است. حاج میرزا محمدعلی، باغ را برای ساخت آرامگاه به رضاشاه تقدیم نمود و او نیز آن را به انجمن آثار ملی بخشید. حسین‌ملک (مؤسس موزه و کتابخانه ملک) نیز ۷۰۰۰ مترمربع از زمین های اطراف باغ را به انجمن وقف نمود تا مجموعه زمین برای احداث آرامگاه به ۳۰۰۰۰ متر مربع برسد.
در ابتدا، قرار شد طراحی نقشه ی آرامگاه را ارنست امیل هرتسفلد، باستان شناس آلمانی، انجام دهد اما طرح وی توسط اعضای انجمن پذیرفته نشد. سپس آندره گدار، معمار و باستان شناس فرانسوی، مقبره را طراحی کرد. عبدالحسین تیمورتاش که وزیر دربار بود، بر ساخت سقف هرمی برای بنا تاکید داشت و تغییراتی را در نقشه گدار ایجاد نمود. بنا به شکل اهرام مصر طراحی و مراحل ساخت آن آغاز شد. با مورد غضب واقع شدن تیمورتاش توسط رضا شاه در سال ۱۳۱۰ و پدیدار شدن شکاف در سقف هرمی بنا رها شد و این بار کریم طاهرزاده بهزاد، معمار و هنرمند ایرانی، در سال ۱۳۰۷ مامور طراحی مقبره ی جدید گردید.
اعضای انجمن با سقف هرمی مخالف بودند چرا که فردوسی شاعری ایرانی بود اما این نوع سقف مربوط به معماری مصر و فراعنه می شد. طاهرزاده بهزاد سقف هرمی نقشه ی گدار را با سقفی پلکانی جابه جا کرد و به این ترتیب پس از کش و قوس‌های فراوان و انتخاب طراحان متعدد، این طرح در ۲۸ مهر ۱۳۱۲ به تصویب رسید.
بنای آرامگاه از کف ۱۸ متر ارتفاع داشت و مقبره در وسط آن قرار می گرفت. سنگ مرمر نفیسی بر روی مقبره گذاشته شد که یک متر بالاتر از کف قرار داشت. یک ایوان ۴۰ متری بنا را احاظه می کرد و سقف آن مزین به کاشی های معرق و مقرنس بود.
مقبره و ایوان آرامگاه را از سیمان و آهن و..ساخته و با سنگ مرمری بنام سنگ خلج تزیین کردند. اشعار کتیبه‌ها به خط استاد عمادالکتاب نوشته و سپس بر سنگ های نما انتقال داده شد و تصاویری از شاهنامه توسط بهترین حجاران بر روی دیوارها حک گردید.
ساخت آرامگاه در سال ۱۳۱۱ آغاز و پس از ۱۸ ماه تلاش خاتمه یافت و برای افتتاح در جشن هزاره فردوسی در سال ۱۳۱۳ آماده شد. جالب است که بدانید برای تامین کسری هزینه های ساخت این آرامگاه ۱۶۰۰۰۰ بلیت بخت‌آزمایی ده ریالی چاپ و از طریق شعبه‌های بانک ملی ایران توزیع گردید.
* بازسازی بنای آرامگاه
عدم انجام محاسبات فنی دقیق در طراحی بنا به ویژه عدم محاسبه ی مقاومت خاک و مصالح پی، باعث شد تا در همان سال های اولیه پس از احداث، ساختمان شروع به جذب رطوبت و نشست کند. آسیب ها به حدی بود که تعمیرات و مراقبت ها در ۳۰ سال هم پاسخگو نبود و به اجبار مساله ی تجدید بنا مطرح گردید. در سال ۱۳۴۳ به دستور انجمن آثار ملی، بازسازی بنا با حفظ ویژگی های ظاهری بنای آسیب دیده و با نظارت مهندس هوشنگ سیحون آغاز شد و در سال ۱۳۴۷ به پایان رسید. معمار مجری ساختمان حسین لرزاده بود و حسین حجارباشی زنجانی و تقی درودیان به عنوان مشاوران ساخت در این امر مشارکت کردند.
این آرامگاه چگونه بازسازی شد؟
در ساخت مجدد بنای آرامگاه، ابتدا جنس خاک و سایر عناصر و عوامل دخیل در کار را بررسی کردند و سپس شروع به کار نمودند. برای آنکه ظاهر بنا حفظ شود از قسمت های مختلف آن عکس گرفتند و سنگ های نما را پس از تخریب شماره گذاری کردند.
پس از خاکبرداری به عمق ۵ متر در ابعاد ۳۰ در ۳۰ متر، پی بنا با بتن احداث شد و سایر قسمت های بنا با مصالح مقاوم و مرغوب مانند سیمان ،آهن و سنگ مجددا ساخته شدند. مهندسان، بنای جدید را بر ستون های متعددی استوار کردند که ۲۴ ستون در زیرزمین (همان طبقه اول) و ۸ ستون در طبقه دوم قرار داشت. قطر ستون ها ۷۰ سانتیمتر در نظر گرفته شد و به شکل بیست گوشه منظم ساخته شدند.
تزیین نما با همان سنگ های بنای قبلی صورت گرفت و قسمت های داخلی بنا با سنگ های مرمر به صورت زیر پوشانده شد:
* در قسمت زیرزمین با سنگ های مرمر به ابعاد ۲۰ در ۵۰ سانتیمتر
* کف تالار با سنگ های مرمر به ابعاد ۹۰در ۹۰ و 40 در ۹۰
چه تغییراتی روی بنا انجام شد؟
نمای بیرونی بنای فعلی شبیه بنای پیشین می باشد اما در گذشته داخل آن کوچکتر و کم‌عمق‌تر و دارای دو ورودی کم‌عرض شرقی و غربی بود و بخش بالایی بنا، در ساخت پیشین، توپر بود، این بار میان تهی احداث گردید. نماسازی دیوارهای بنا نیز با سنگ هایی از منطقه توس صورت پذیرفت و کاشیکاری و تزیین زیر زمین با کاشی های معرق و با الهام از عناصر تزیینی دوران هخامنشی و دوره حیات فردوسی (قرن چهارم هجری) انجام شد. سنگ نوشته ها و نقش برجسته ها در مورد فردوسی و … نیز به کار گرفته شدند و بر جذابیت بنا افزودند.
حقایقی جالب درباره ی بازسازی آرامگاه فردوسی
* گفته می شود در ساخت بنای آرامگاه از ملات ساروج استفاده شده بود و به راحتی تخریب نمی شد بنابراین برای جدا کردن سنگ ها، چاله ای کنده و باروت برای انفجار کار گذاشته می شد. پس از انفجار، سنگ ها از بنا جدا و شماره گذاری می شد. سپس آنها را به قسمت دیگری از باغ انتقال می دادند تا بعدا دوباره به همان ترتیب روی هم سوار شوند.
* در طول ۴ سال بازسازی بیش از ۲۵۰ کارگر مشغول به کار بودند. در آن زمان حقوق یک سرکارگر ۱۷ تومان بوده و کارگران هم بسته به زور بازویشان از ۳ تومان تا ۴ تومان و ۵ قِران دریافت می کردند. در اسناد، بودجه بازسازی کل آرامگاه نزدیک به ۷ میلیون می باشد که بیشتر آن از طریق فروش بلیت بخت آزمایی تامین شده است.
* سنگ مزار فردوسی و سنگ تصویر فروهر از جمله سنگین ترین سنگ ها ی این مجموعه می باشند که وزن تقریبی آن ها را چهار تن تخمین می زنند.
* در جریان این بازسازی استخوان های فردوسی یک بار از قبر بیرون آورده شده و پس از ساخت آرامگاه دوباره به سرجای خود بازگردانده شده است. این کار توسط فردی به نام قاسم ارفع صورت گرفته است.
* به هنگام نبش قبر دو جمجمه از مدفن فردوسی بیرون آمد که کسی پاسخی برای آن نیافته و برخی احتمال می دهند که شخص دیگری نیز در اینجا دفن بوده است.
* تمامی سنگ های مورد استفاده در بازسازی آرامگاه توسط مهندس حسین جودت، نماینده شرکت ایتالیایی کاجته به این مکان آورده شده اند.
تصویری از بلیت بخت آزمایی که برای تامین هزینه های آرامگاه توزیع شده بود
* کشف آثار باستانی و احداث موزه
در گذشته در شمال غربی مجموعه، چایخانه سنتی به وسعت ۶۰۰ متر مربع برای استراحت بازدیدکنندگان وجود داشت اما کشف آثار باستانی در شهر قدیم توس و همچنین اهدای اشیای تاریخی توسط افراد مختلف، سبب شد تا در سال ۱۳۶۱، این قسمت به موزه تبدیل شود و پذیرای علاقه مندان باشد.
قسمت های مختلف مجموعه آرامگاه فردوسی
آرامگاه فردوسی از بتن و سنگ و کاشی و دارای ۹۴۵ متر سطح زیربنا می باشد و از سه قسمت تشکیل شده است:
* سنگ قبر
در میانی ترین بخش آرامگاه، سنگ قبری از جنس مرمر به ابعاد ۱ در ۱٫۵ متر و ارتفاع ۰٫۵ متر در مرکز یک سکوی مرمری قرار دارد. سنگ قبر دارای یک حاشیه ی تزیینی است و در میان آن متن زیر با خط نستعلیق نگاشته شده است:
به نام خداوند جان و خرد. این مکان فرخنده، آرامگاه استاد گویندگان فارسی‌زبان و سراینده‌ی داستان‌های ملی ایران، حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی است که سخنان او زنده‌کننده‌ی کشور ایران و مزار او در دل مردم این سرزمین جاویدان است. تاریخ تولد: ۳۲۹ق – تاریخ وفات: ۴۱۱ق – بنای آرامگاه : ۱۳۵۳ق
* تالار
تالاری مربع شکل از جنس سنگ مرمر و دارای تزیینات داخلی کاشی و گچبری در بنا به چشم می خورد که چهار ستون بلند با دو سرستون بزرگ در چهارگوشه ی آن وجود دارد. هر دیوار با یک جفت ستون مشابه ولی کوتاه تر زینت یافته است و به شکل سردری زیبا به نظر می رسد. در این قسمت تصویر مردی بالدار (فروهر) در بالای ضلع جنوبی بنای اصلی نیز به چشم می خورد که ویژگی های تخت جمشید را تداعی می کند.
* محوطه ی پلکانی
این قسمت فضایی پلکانی و پوشیده از سنگ مرمر است که اتاق روی آن قرار دارد و تعداد زیادی از اشعار فردوسی روی دیوار آن حک شده است.
2- موزه فردوسی
پیش از این گفتیم که در سال ۱۳۶۱ بنای چایخانه و استراحتگاه به موزه تغییر کاربری داد و آثاری در آن به نمایش در آمد. عدم تناسب فضاهای موجود با محتوای موزه سبب شد تا در سال ۱۳۸۴ مرحوم دکتر بهروز احمدی، زیر نظر اداره کل موزه های سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، طرح دیگری را برای آن، تهیه و اجرا کند.
امروزه در این موزه اشیایی با مضامین مختلفی به چشم می خورد که در چهار بخش ارائه شده اند:
* آثار سنگی دوران پیش از تاریخ مکشوفه از دشت توس و اطراف کشف رود شامل انواع قطعات سفال دوره اسلامی و پیش از اسلام و سکه‌های طلا و نقره دوره اسلامی و آثار کشف شده از حفاری های باستان شناسی شهر توس همچون تنگ ها، پیه سوزها، عطردان ها و…
*اشیای تجلی‌گر روح حماسی و پهلوانی همچون انواع وسایل سوارکاری شامل سپر، گرز، تیرو کمان، وسایل موسیقی و … و انواع شاهنامه همچون کپی شاهنامه معروف به شاهنامه فلورانس و کپی شاهنامه بایسنقری، شاهنامه ۷۳ کیلوگرمی اهدا شده ازآقای عبدالرحیم جعفری موسس و مالک انتشارات امیرکبیرو…
* اشیای خلق شده در عصر و زمان فردوسی (قرن ۴و ۵ هجری) شامل انواع ظروف سفالی لعاب‌دارو بدون لعاب و ظروف مفرغی
* اشیای اهدایی همچون انواع تابلوهای نقاشی از چهره فردوسی، آثار نقاشی استاد علی رخساز از داستان های شاهنامه، انواع فرش و قالیچه وانواع هنرهای ظریفه
اشیای به نمایش درآمده در این موزه هدف معرفی ۳ موضوع را دنبال می کنند:
* معرفی شهر تاریخی توس به عنوان یکی از مهم ترین شهرهای فرهنگ خیز و تمدن ساز ایران در طول تاریخ
* معرفی حکیم ابوالقاسم فردوسی به عنوان یکی از بزرگترین شاعران حماسه سرای جهان و معرفی شاهنامه فردوسی به عنوان مهم ترین اثر منظوم حماسی در سطح جهان و هویت ملی – فرهنگی، ادبی و تاریخی ایران
* معرفی اشیای اهدایی به موزه آرامگاه فردوسی توسط اشخاص مختلف در هشتاد سال اخیر
3- کتابخانه فردوسی
کتابخانه حکیم ابوالقاسم فردوسی، کاربری تشریفات داشته و اتاق ضلع شرقی آن به تالار پذیرایی آرامگاه اختصاص یافته است و فرش نفیسی به مساحت ۳۷ متر مربع از کارخانه صابر مشهد، در کف آن دیده می شود.
در کنار اتاق پذیرایی کتابخانه ای با ۹۰۰۰ جلد کتاب قرار داشته است که پس از بازسازی آرامگاه فردوسی در سال ۱۳۴۶، به دلیل محدودیت فضای ساختمان، فضایی دو طبقه به آن افزوده می گردد. طبقه بالایی این فضا به سالن مطالعه و طبقه زیرین به عنوان مخزن کتاب احداث می شود. با گذشت زمان و در اثر افزایش اشیای اهدایی، کاربری این ساختمان تغییراتی پیدا می کند.
در سال ۱۳۹۲ با اهدای ۲۴۰۰ جلد کتاب توسط دکتر اسلامی ندوشن و سرکار خانم شیرین بیانی و ۳۷۵۱ جلد کتاب توسط جناب آقای نور نعمت الهی شرایط برای ایجاد کتابخانه ای با محوریت شخصیت حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه و منطقه تاریخی طوس ایجاد گردید.
در این زمان، ظرف مدت یک ماه تمامی اشیای تاریخی مخزن به موزه بزرگ خراسان انتقال یافته و کتابخانه حکیم طوس همزمان با ۲۵ اردیبهشت ماه ۱۳۹۳ در روز بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی افتتاح شد.
۴- خانه ابدی مهدی اخوان ثالث در جوار فردوسی
در محوطه آرامگاه فردوسی، هنرمند دیگری نیز در خاک آرمیده است. مهدی اخوان ثالث، شاعر پرآوازه و موسیقی پژوه ایرانی بود که در ۱۰ اسفند ۱۳۰۷ در مشهد متولد شد و در ۴ شهریور ۱۳۶۹ در تهران از دنیا رفت. او اشعاری با زمینه ی اجتماعی می سرود و در آن حوادث زندگی مردم را به تصویر می کشید.
سروده های وی دارای لحن حماسی آمیخته با صلابت و سنگینی شعر خراسانی هستند و در عین حال از ترکیبات نو نیز بهره می برند. او به نوازندگی تار و مقام‌های موسیقیایی نیز آشنایی داشت.
مزار وی در بخش غربی مجموعه آرامگاهی فردوسی و در ضلع جنوبی موزه قرار دارد و تندیسی از نیم تنه وی در کنار آن نصب شده است. اطراف مزار وی همه ساله در روز چهارم شهریور میزبان خانواده و دوست دارانش می شود که برای برگزاری مراسم به این مکان می آیند.
هنرمندان سهیم در تزیینات آرامگاه
سنگتراشی سنگ‌های بنا و قبرکاری از حسین حجارباشی زنجانی می باشد و سنگ نوشته های آرامگاه مزین به اشعار فردوسی و خط نستعلیق استاد طاهرزاده هستند. سنگ نوشته ها هر یک روایت کننده ی داستانی از افسانه های شاهنامه می باشند.
روی دیوارهای ضلع جنوبی و شرقی تالار، نقش های برجسته سنگی از شاهنامه وجود دارد که شرحی نیز به خط نستعلیق در کنار آنها بر لوحه های کوچک برنجین به چشم می خورد.
حجاری این نقش های برجسته کاری از فریدون صدیقی می باشد و خوشنویسی شرح آنها را حسن زرین خط انجام داده است. این نقوش عبارتند از:
* نقش‌های ضلع جنوبی: زال در پناه سیمرغ، نبرد زال با شیر، به کمند گرفتن رستم رخش را، نبرد رستم با اژدها، به کمند افتادن زن جادوگر به دست رستم، نبرد رستم با دیو سفید، رفتن رستم به نبرد شاه مازندران، نبرد رستم با یکی از پیل تنان مازندران، چاره‌جویی رستم از سیمرغ برای شکست اسفندیار، آوردن رستم تیر دوشاخ را از جنگل و جنگ رستم با اسفندیار و پیروزی رستم.
* نقش‌های ضلع شرقی: ضحاک ماردوش و قیام کاوه‌ی آهنگر در برابر ضحاک و انوشیروان ساسانی.
در میان نقش های سنگی ضلع جنوبی تالار، کتیبه‌ای به ابعاد ۱ در ۱٫۵ متر قرار دارد که بر روی آن قصیده ای بلند از علامه جلال الدین همایی (نویسنده، ادیب، شاعر، ریاضیدان و تاریخ نگار معاصر) دیده می شود.
در محوطه آرامگاه تندیسی از فردوسی از جنس سنگ مرمر کارارا دیده می شود که ۱۸۵ سانتی متر ارتفاع دارد و ساخته ی ابوالحسن صدیقی در سال ۱۳۴۸ می باشد.
امکانات مجموعه آرامگاهی فردوسی
آدرس و اطلاعات بازدید
آدرس: توس، انتهای بلوار بهارستان
برای رسیدن به آرامگاه می توانید از وسایل نقلیه عمومی نیز استفاده نمایید. کافیست به پایانه فردوسی در مشهد بروید و سوار اتبوس های خط ۲۰۲ شوید. این اتوبوس ها ظرف مدت ۴۵ دقیقه شما را به آرامگاه می رسانند.
مطلب قبلیجاذبه های گردشگری همدان
مطلب بعدیجاذبه های توریستی شهر کاشان