تالاب انزلی در استان گیلان | مسیر دسترسی و تصاویر دیدنی این تالاب

تالاب انزلی یکی از مشهورترین جاذبه های طبیعی استان گیلان است که در جنوب غربی شهر بندرانزلی و در حاشیه دریای کاسپین قرار دارد. این تالاب که در زبان محلی به آن «انزلی سِل» نیز گفته می شود، با قدمتی بیش از ۱۵ هزار سال، به عنوان یکی از مهم ترین تالاب های آب شیرین ایران شناخته می شود.

از جمله فعالیت های گردشگری پرطرفدار در تالاب انزلی می توان به قایق سواری در میان نیزارها، پرنده نگری و ماهیگیری اشاره کرد. اگر به دنبال سفری آرامش بخش و متفاوت هستید، بازدید از تالاب انزلی یکی از بهترین انتخاب ها برای شما خواهد بود.

تالاب انزلی کجاست؟

بندر انزلی در استان گیلان یکی از مهم ترین مقاصد گردشگری شمال ایران است که هر ساله گردشگران داخلی و خارجی بسیاری برای لذت بردن از جاذبه های طبیعی و مناظر بکر آن به این شهر سفر می کنند. این شهر علاوه بر آنکه بزرگ ترین بندر ایران در سواحل جنوبی دریای خزر است، به عنوان پرباران ترین شهر کشور نیز شناخته می شود.

در میان دیدنی های متعدد این منطقه، تالاب انزلی جایگاه ویژه ای دارد. این تالاب که در زبان محلی به آن مرداب انزلی نیز گفته می شود، یکی از تالاب های بین المللی و ارزشمند ایران به شمار می آید. تالاب انزلی در جنوب غربی شهرستان بندر انزلی و تنها ۴۰ دقیقه با شهر رشت فاصله دارد.

موقعیت جغرافیایی این تالاب نیز بسیار ویژه است؛ از سمت جنوب به صومعه سرا، از شرق به پیر بازار، از شمال به شهرستان انزلی و از غرب به کپورچال و آبکنار محدود می شود. این جایگاه منحصر به فرد، همراه با چشم اندازهای طبیعی و زیستگاه های گوناگون، تالاب انزلی را به یکی از مهم ترین جاذبه های طبیعی شمال کشور تبدیل کرده است.

درباره تالاب انزلی گیلان بیشتر بدانید

تالاب انزلی در سال ۱۳۵۴ به عنوان یکی از نخستین تالاب های بین المللی ایران، در فهرست کنوانسیون رامسر به ثبت رسید. این تالاب ارزشمند شامل محدوده اصلی تالاب، منطقه سیاه کشیم، منطقه حفاظت شده سلکه و آب بندان های اطراف است. هر یک از این بخش ها ویژگی های خاصی از نظر فیزیکی، شیمیایی، پوشش گیاهی و جغرافیایی دارند و به همین دلیل، اکوسیستم های متنوع و متفاوتی را شکل داده اند.

از نظر موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی، تالاب انزلی با هیچ یک از تالاب های دیگر ایران قابل مقایسه نیست. رطوبت بالا، منابع غنی آب و ارتباط مستقیم با دریای خزر، این تالاب را به زیستگاهی منحصربه فرد تبدیل کرده است. این منطقه محل رویش لاله های مردابی، زیستگاه پرندگان مهاجر و بومی، پناهگاه گونه های کمیاب و یکی از مهم ترین مکان های تخم ریزی آبزیان به شمار می آید. علاوه بر این، تالاب نقش مهمی در تصفیه طبیعی آب رودخانه ها دارد و به عنوان یک تالاب ساحلی (Coastal Wetland) شناخته می شود.

از نظر تنوع زیستی، تالاب انزلی بسیار غنی است؛ بیش از ۱۰۰ گونه پرنده و حدود ۵۰ گونه آبزی در این تالاب شناسایی شده اند. وسعت آن بسته به شرایط آب و هوایی و میزان بارندگی تغییر می کند؛ به طور میانگین بین ۸۰ تا ۱۲۰ کیلومتر مربع متغیر است. حوزه آبریز تالاب نیز بیش از ۳۷۴ هزار هکتار وسعت دارد و شامل مراتع، شالیزارها، استخرها و آب بندان ها می شود.

تالاب انزلی از طریق ۱۱ رود اصلی و بیش از ۳۰ رود فرعی تغذیه می شود. رودخانه هایی همچون پیربازار، بیجرود، نوخاله، هندخاله، سیاه درویشان، گازرودبار و چندین رودخانه دیگر آب خود را به این تالاب می رسانند. در نهایت، آب تالاب از طریق کانال کشتیرانی به دریای خزر وارد می شود؛ کانالی که توسط موج شکن های بندر انزلی محافظت می گردد.

جالب است بدانید که تالاب انزلی خواهرخوانده تالاب «کوشیرو» در پارک ملی کوشیرو شیتسوگن ژاپن است و همچنین توسط سازمان بین المللی حیات پرندگان، به عنوان یکی از مهم ترین زیستگاه های پرندگان معرفی شده است.

با وجود این ارزش ها، تالاب انزلی از سال ۱۹۹۳ به دلیل تهدیدهایی مانند تغییر سطح آب خزر، رسوب گذاری، آلودگی و تخریب های محیطی در فهرست «مونترو» قرار گرفته است. این امر به معنای نیاز جدی به حفاظت و مدیریت پایدار برای جلوگیری از خشک شدن این میراث طبیعی ارزشمند است.

مطلب مشابه: آبشار لاتون در استان گیلان؛ تصاویر از این آبشار و سفر به آن

چگونگی شکل گیری تالاب انزلی

بر اساس پژوهش های زمین شناسی، تالاب انزلی حدود ۷۰ تا ۱۰۰ هزار سال پیش در اثر رسوب گذاری مارن (ماسه های دانه ریز) با ضخامت تقریبی ۴۵۰ متر در حاشیه سواحل دریای خزر به وجود آمد. این رسوبات که به «رسوبات قدیمی» یا «کاسپین قدیم» معروف اند، احتمالاً تا دوره یخچالی ادامه داشته اند.

در دوره یخچالی، منطقه بندر انزلی و تالاب آن به شکل امروزی وجود نداشت. فرسایش کوه های اطراف باعث ایجاد حوضه های کم عمق و آرام شد و نهشته های قدیمی به تدریج در این حوضه ها ته نشین گردیدند. حدود ۱۵ هزار سال پیش، رسوبات زیر دریایی جدید موسوم به «رسوبات کاسپین» بر روی لایه های قدیمی انباشته شدند. در همین زمان، با عقب نشینی آب دریای خزر، رسوبات آبرفتی در دشت های ساحلی نمایان شدند و باریکه های خشکی شکل گرفتند.

گفته می شود که تالاب انزلی در همین دوره (۱۵ هزار سال قبل) پدید آمده است. آخرین رسوبات این منطقه، شامل رس، ماسه و آهک با ضخامت ۳۰ تا ۱۶۰ متر، زمینه ساز شکل گیری شهر انزلی امروزی شدند. پس روی تدریجی آب دریا سبب گسترش مساحت خشکی شد و حتی جزیره ای دو بخشی در این ناحیه پدید آمد که در اثر تغییرات جوی و طبیعی، کانالی میان آن ها شکل گرفت.

در نهایت، با عقب نشینی آب و تشکیل دو خشکی باریک دشتی به پهنای ۲۷۰ متر تا ۹ کیلومتر، تالاب انزلی به وجود آمد. خشکی غربی امروز به عنوان شبه جزیره بندر انزلی شناخته می شود که تا روستای کپورچال امتداد دارد. همچنین شبه جزیره ماهروزه، دو روستای کپورچال و بهمبر در صومعه سرا را از هم جدا می کند.

امروزه تالاب انزلی از چهار بخش اصلی تشکیل شده است:

• بخش شرقی
• بخش غربی آبکنار
• بخش مرکزی
• منطقه سلکه و سیاه کشیم

این تقسیم بندی نشان می دهد که تالاب انزلی تنها یک پهنه آبی ساده نیست، بلکه اکوسیستمی پویا و گسترده است که حاصل هزاران سال تغییرات طبیعی و زمین شناسی می باشد.

مطلب مشابه: تالاب استیل در گیلان؛ بهترین زمان برای بازدید و ویژگی های این تالاب زیبا

وجه تسمیه تالاب انزلی

درباره نام گذاری تالاب انزلی روایت های گوناگونی وجود دارد. برخی پژوهشگران بر این باورند که ریشه اصلی این نام از واژه گیلکی «هَمزلی» گرفته شده است؛ واژه ای که مفهوم آن «برخورد و تماس آب با خشکی» است. از آن جا که موقعیت جغرافیایی تالاب دقیقاً چنین حالتی را نشان می دهد، احتمال دارد که نام تالاب و حتی شهر بندر انزلی در گذر زمان از همین واژه برگرفته شده باشد.

دیدگاه دیگری نیز وجود دارد که نام انزلی را به واژه های یونانی «انزلیوس» یا «انزلیا» نسبت می دهد. این دو واژه در زبان یونانی به معنای «مرداب» هستند و می توانند نشان دهنده ارتباط تاریخی یا زبانی نام تالاب انزلی با فرهنگ های کهن باشند.

با توجه به قدمت بیش از ۱۵ هزار ساله تالاب، به طور قطع نام گذاری آن ریشه ای بسیار قدیمی دارد. برخی معتقدند که ابتدا این تالاب با چنین عنوانی شناخته شد و در ادامه، نام شهر بندر انزلی نیز از آن برگرفته شد؛ بنابراین، می توان گفت که تالاب انزلی نه تنها یکی از بزرگ ترین تالاب های ایران و جهان است، بلکه حتی در شکل گیری هویت تاریخی و فرهنگی منطقه نیز نقش داشته است.

ارزش اقتصادی تالاب انزلی

تالاب انزلی علاوه بر اهمیت زیست محیطی و گردشگری، از نظر اقتصادی نیز ارزش فراوانی دارد. یکی از منابع مهم این تالاب، رسوبات غنی آن است که قابلیت بهره برداری در حوزه های مختلف را دارند. این رسوبات می توانند به عنوان ماده اولیه برای تولید کودهای شیمیایی مورد استفاده قرار گیرند و در بخش کشاورزی نقش بسزایی ایفا کنند.

علاوه بر این، ترکیبات موجود در رسوبات تالاب انزلی در صنایع ساختمانی نیز کاربرد دارند و می توانند به عنوان مواد خام برای تولید مصالح به کار روند. نکته قابل توجه آن است که در بستر این تالاب، عناصر کمیابی نیز یافت می شود که از میان آن ها می توان به تیتانیوم اشاره کرد.

تیتانیوم یکی از ارزشمندترین عناصر طبیعی است که به دلیل ویژگی هایی همچون مقاومت بالا و وزن سبک، در صنایع پیشرفته ای مانند ساخت هواپیماهای مدرن و موشک های پرسرعت استفاده می شود. وجود چنین منابعی در تالاب انزلی نشان می دهد که این پهنه آبی نه تنها از منظر اکولوژیک، بلکه از نظر اقتصادی و صنعتی نیز دارای جایگاهی ویژه است.

مطلب مشابه: کاروانسرای عباسی در رشت؛ مسیر دسترسی، تاریخچه و جاذبه های دیدنی آن

مسیر دسترسی به تالاب انزلی

برای بازدید از تالاب انزلی باید به جنوب غربی سواحل دریای خزر سفر کنید. مسیرهای اصلی دسترسی به این تالاب از طریق جاده های رشت – بندرانزلی یا رضوانشهر – بندرانزلی است. پس از رسیدن به شهر بندرانزلی، امکان استفاده از قایق های محلی فراهم است که گردشگران را به دل تالاب و میان نیزارهای چشم نواز می برند.

یکی از نقاط شناخته شده برای کرایه قایق، تعاونی نیزار است که در آدرس زیر قرار دارد: انزلی، خیابان تکاوران، پل هوایی، روبه روی پمپ بنزین فلاح. قایق سواری در تالاب انزلی یکی از جذاب ترین تجربه ها برای گردشگران است، چراکه تنها از این مسیر می توان از نزدیک مناظر تماشایی نیلوفرهای آبی، پرندگان مهاجر و فضای منحصربه فرد تالاب را دید.

عمق تالاب انزلی

عمق تالاب انزلی بسته به فصل سال، شرایط آب و هوایی و نوسانات سطح دریای خزر متفاوت است. در بهار و در نواحی غربی تالاب، بیشینه عمق آب به حدود ۵٫۲ متر می رسد. با این حال، در فصول کم بارش و دوره های خشک تر، عمق تالاب به میزان قابل توجهی کاهش پیدا می کند.

این تغییرات عمق، تأثیر مستقیمی بر وضعیت پوشش گیاهی، حیات آبزیان و پرندگان تالاب دارد و تالاب انزلی را به اکوسیستمی پویا و متغیر تبدیل کرده است.

پوشش گیاهی تالاب انزلی

پوشش گیاهی ارزشمند تالاب بین المللی انزلی شامل لایه های مختلفی است: گیاهان حاشیه ای، گیاهان شناور، گیاهان غوطه ور و گیاهان اراضی پیرامون تالاب. این تنوع گیاهی، محیطی امن برای تخم ریزی و جوجه آوری پرندگان بومی و مهاجر ایجاد می کند و همچنین زیستگاهی مناسب برای زندگی آبزیان، پستانداران و دیگر گونه های جانوری فراهم می آورد. به همین دلیل، پوشش گیاهی تالاب انزلی از اهمیت و ارزش بسیار بالایی برخوردار است. در ادامه، شما را با جزئیات بیشتری از پوشش گیاهی این منطقه آشنا خواهیم کرد.

مطلب مشابه: نگاهی به جاذبه های قلعه رودخان فومن و مکان های گردشگری آن

لایه گیاهان حاشیه ای یا پایابی

گیاهان حاشیه ای، گونه هایی هستند که ریشه آن ها در خاک و بخش پایینی آن ها در آب قرار دارد. جالب است که بخش عمده ای از برگ ها و گل های این گیاهان در خارج از آب رشد می کند و عمل تولید مثل آن ها نیز در همین قسمت ها انجام می شود. این گیاهان معمولاً در حاشیه مرداب ها و رودخانه های اطراف رشد می کنند. از جمله مهم ترین گیاهان حاشیه ای تالاب انزلی می توان به نی معمولی، اسپارگانیوم، لوئی، سیرپوس، پلی گنوم، پونه آبی، تیرکمان آبی، بارهنگ آبی، بوتوموس، نلومبو، دم اسب، هزارنی، علف هفت بند و لاله تالابی اشاره کرد.

گیاه نی، حدود دو سوم از مساحت تالاب انزلی و تمامی بخش شرقی آن را پوشانده است؛ اما شناخته شده ترین گیاه این تالاب، لاله تالابی یا لاله مردابی است که جلوه ای ویژه به مناظر تالاب می بخشد.

لایه گیاهان شناور

گیاهان شناور، گونه هایی هستند که بخش های اصلی آن ها، به ویژه برگ ها، بر سطح آب قرار دارد. ریشه این گیاهان در بستر تالاب رشد می کند و گل های آن ها یا شناور روی آب هستند و یا خارج از آب شکل می گیرند. از مهم ترین گیاهان شناور تالاب انزلی می توان به اوتریکولاریا، شالوین، هیدروکاریس، عدسک سرنیزه ای، عدسک کوچک، عدسک چندریشه، تراپا، مریم آبی، علف هفت بند، پوتاموژتون شناور، دسپیرودلا، سرخس آبزی، علف قورباغه و نیلوفر آبی زرد و سفید اشاره کرد.

این لایه گیاهی نقش مهمی در تثبیت بستر تالاب، تأمین اکسیژن آب و ایجاد زیستگاه مناسب برای آبزیان و پرندگان دارد و از شاخص های مهم سلامت اکوسیستم تالاب انزلی به شمار می رود.

لایه گیاهان غوطه ور

گیاهان غوطه ور، گونه هایی هستند که تمام یا بخش عمده ای از بخش های رویشی و تولید مثلی آن ها در آب غوطه ور است و برخی از گل های آن ها ممکن است بر سطح آب ظاهر شوند. از جمله مهم ترین گیاهان غوطه ور تالاب انزلی می توان به میرپوفیلوم، سراتوفیلوم دمرسوم، سراتوفیلوم سابمرسوم، پوتاموژتون پکتیناتوس، تیزک، هزار لرگ و هیدریلاور تیسیلاتا اشاره کرد. این گیاهان نقش مهمی در اکوسیستم تالاب دارند و زیستگاه مناسبی برای آبزیان فراهم می کنند.

گیاهان اراضی پیرامون تالاب

در اطراف تالاب انزلی، خاک مرطوب و حاصلخیز فرصت رشد برای درخت ها و درختچه های متنوع را فراهم کرده است. گونه هایی مانند شب خسب، درمنه، توسکا قشلاقی، نخل تالابی و سازو در این مناطق به چشم می خورند. این پوشش گیاهی علاوه بر حفظ تعادل اکوسیستم، زیبایی و جلوه طبیعی تالاب را چند برابر کرده است و به اهمیت زیست محیطی این منطقه افزوده است.

مطلب مشابه: مکان های دیدنی ماسوله شهر پلکانی زیبا (10 مکان دیدنی این شهر)

حیات وحش تالاب انزلی

تالاب انزلی یکی از مهم ترین و ارزشمندترین زیستگاه های طبیعی ایران است که محل زندگی گونه های متنوعی از پرندگان، آبزیان، پستانداران و دیگر جانوران به شمار می آید. اهمیت اکولوژیک این تالاب به حدی است که حفاظت و مدیریت پایدار آن برای حفظ تنوع زیستی منطقه ضروری به نظر می رسد.

در ادامه، با گونه های مختلفی که در تالاب انزلی زندگی می کنند آشنا خواهیم شد و نقش هر یک از آن ها در حفظ تعادل اکوسیستم تالاب بررسی می شود.

پرندگان تالاب انزلی

تالاب انزلی به عنوان یکی از مهم ترین زیستگاه های پرندگان آبزی در مسیر مهاجرت غرب سیبری و دریای خزر شناخته می شود. هر سال این تالاب میزبان میلیون ها پرنده از جمله اردک ها، غازها، قوها و گونه های مختلف دیگر است که بین یک تا سه ماه از زندگی خود را در تالاب ها و آبگیرهای حاشیه دریای خزر، به ویژه تالاب بین المللی انزلی می گذرانند.

تنوع پوشش گیاهی و شرایط زیست محیطی تالاب انزلی، پرندگان مهاجر را جذب می کند و این تالاب را به مکانی ایده آل برای زمستان گذرانی، تخم گذاری و جوجه آوری تبدیل کرده است. در فصول سرد سال، تالاب انزلی پناهگاه مهمی برای پرندگان مهاجر به شمار می آید. از جمله گونه های مهاجر می توان به باکلان کوچک، پلیکان خاکستری، غاز پیشانی سفید کوچک، عقاب دریایی دم سفید و خروس کولی اشاره کرد.

از پرندگان بومی تالاب انزلی نیز می توان این گونه ها را نام برد:

• مرغابی ها و غازها: مرغابی سر سفید، مرغابی بلوطی، مرغابی تاجدار، مرغابی چشم طلایی، مرغابی سیاه کاکل، مرغابی سر حنایی، مرغابی کله سیاه، مرغابی کله سبز، عروس غاز، غاز خاکستری (شلخت)
  قوها: قوی فریادکش، قوی گنگ، قوی کوچک
  حواصیل ها: حواصیل ارغوانی، حواصیل خاکستری، حواصیل سفید
  باکلان ها: باکلان سیاه (دارغاز)، باکلان کوچک، باکلان مارگردن
  گونه های دیگر: ماهی خورک، گیلانشاه، عقاب تالابی، چنگر چارخو، خوتکای ابروسفید، کورکورسیاه، آبچلیک، پلیکان، فلامینگو، بوتیمار کوچک، کشیم بزرگ و کوچک، کاکائی، خوتکای کله سرخ، طاووسک، چلچله، چکاوک، سار، زاغچه، زنبورخوار سبز، زاغ سیاه، کلاغ ابلق، قرقاول، گاوچرانک، گنجشک، گیلار، دم جنبانک، سسک، مرگوس کاکلی، مرگوس سفید، قوش، قرقی، خروس کولی، سلیم، مرگوس بزرگ، سینه سرخ، سهره گلی و پرنده الیکایی.

این تنوع بالای پرندگان نشان دهنده اهمیت اکولوژیک تالاب انزلی و نقش آن در حفظ تنوع زیستی منطقه و مهاجرت پرندگان در سطح بین المللی است.

آبزیان تالاب انزلی

تالاب انزلی علاوه بر اهمیت زیستگاه پرندگان، محل زندگی بیش از ۵۰ گونه ماهی نیز به شمار می آید و به عنوان یکی از مهم ترین مراکز تکثیر و تولید ماهیان خاویاری و استخوانی دریای خزر شناخته می شود. از جمله ماهیانی که در این تالاب یافت می شوند می توان به اردک ماهی، کپور، سیم بزرگ، سبله (گربه ماهی)، شاه کولی، سیاه کولی، سوف ماهیان، سوف سفید، سوف حاجی طرخان، سس (زردپر)، ماهی سفید، کفال، کولمه، فیتوفاک، بیگ هد، آمور وحشی، ماهی آزاد، ماهیان خاویاری، ماهی ماش، سگ ماهی، کپور ماهی حوض، لای ماهی، سیم کوچک، سرخ پر، ماهی زیبا، زالون، شیشه ماهی، مارماهی، آمور سفید و سس ماهی اشاره کرد.

برخی از این آبزیان در تمام طول سال در تالاب انزلی حضور دارند و برخی دیگر تنها برای تولیدمثل و تخم ریزی به تالاب می آیند. متأسفانه در سال های اخیر، آلودگی های محیطی سبب کاهش جمعیت بسیاری از این گونه ها شده است و برخی از آن ها در معرض تهدید قرار دارند.

یکی از مهم ترین آبزیان تالاب که توجه ویژه ای را به خود جلب می کند، خرچنگ تالاب انزلی است. این خرچنگ به عنوان یکی از لذیذترین خرچنگ های جهان شناخته می شود و از نظر وزن و میزان مواد پروتئینی، پس از خرچنگ های آمریکایی و پیش از خرچنگ های اروپایی قرار می گیرد. پرورش خرچنگ در تالاب انزلی نه تنها اهمیت اقتصادی دارد، بلکه یکی از شاخص های ارزشمند تنوع زیستی این اکوسیستم نیز محسوب می شود.

جمع بندی

تالاب انزلی در استان گیلان، یکی از مهم ترین تالاب های بین المللی ایران و خانه بیش از ۵۰ گونه ماهی، بیش از ۱۰۰ گونه پرنده و گونه های متنوع گیاهی و جانوری است. این تالاب با قدمتی بیش از ۱۵ هزار سال، نقش کلیدی در حفظ تنوع زیستی، تکثیر ماهیان خاویاری و آب شیرین، تصفیه آب و جذب گردشگران دارد. پوشش گیاهی شامل گیاهان حاشیه ای، شناور، غوطه ور و درختچه های پیرامون است که زیستگاه امنی برای پرندگان و آبزیان فراهم می کند. خرچنگ های مشهور، نیلوفرهای آبی و فعالیت های گردشگری مانند قایق سواری و پرنده نگری اهمیت اقتصادی و تفریحی تالاب را دوچندان کرده اند.

مطلب مشابه: جنگل گیسوم؛ مسیرهای دسترسی، آب و هوا و جاهای دیدنی این جنگل شمالی